این بیت زیبا از حافظ شیرازی است و معنی آن به فارسی امروزی اینگونه می‌شود:

“من با معشوقم (یا محبوبم) پیمانی بسته‌ام که تا وقتی که روح در بدنم هست، دوستداران و عاشقان کوی او را مانند جان خودم عزیز و گرامی می‌دارم.”

توضیح کلمات و عبارات:

• مرا عهدی‌ست: من پیمانی دارم، من عهدی بسته‌ام.
• با جانان: با معشوق، با محبوب (در ادبیات عرفانی، جانان اغلب اشاره به خدا یا ذات مطلق دارد، و در ادبیات عاشقانه، به معشوق زمینی).
• که تا جان در بدن دارم: تا زمانی که زنده‌ام، تا وقتی که روح در جسمم است.
• هوادارانِ کویش را: کسانی که طرفدار و دوستدار کوی (محل زندگی یا جایگاه) معشوق هستند. (یعنی کسانی که به معشوق من ارادت دارند و او را دوست می‌دارند).
• چو جانِ خویشتن دارم: مانند جان خودم عزیز می‌دارم، به اندازه جان خودم دوستشان دارم و برایشان ارزش قائل هستم.

مفهوم کلی بیت:

این بیت نشان‌دهنده نهایت وفاداری، عشق و تعهد شاعر به معشوقش است. او نه تنها خود معشوق را دوست دارد، بلکه به حدی عاشق اوست که حتی کسانی را که صرفاً دوستدار معشوقش هستند، به اندازه جان خود عزیز می‌شمارد. این اوج فداکاری و ایثار در راه عشق را بیان می‌کند.

این بیت نیز از غزلیات حافظ شیرازی است و معنی آن به فارسی امروزی اینگونه می‌شود:

“وقتی که به کام دل و آرزوی خود (یعنی وصال یار و آرامش خاطر) در خلوتگاهی دست یافته‌ام، چه باکی از بدگویی و شرارت حسودان در میان جمع (در حضور دیگران) دارم؟”

توضیح کلمات و عبارات:

• به کام و آرزوی دل: مطابق میل و خواسته قلبم؛ به آنچه دلم آرزویش را دارد.
• چو دارم خلوتی حاصل: وقتی که خلوتی (تنهایی و آرامشی) به دست آورده‌ام؛ زمانی که به آرامش و وصال (احتمالاً وصال یار یا آرامش درونی) رسیده‌ام. “حاصل” در اینجا به معنای به دست آمده و فراهم شده است.
• چه فکر از خُبثِ بدگویان: چه نگرانی‌ای از شرارت، بدخواهی یا بدزبانی کسانی که بدگویی می‌کنند (حسودان، رقیبان).
  • خُبث: پلیدی، شرارت، بدخواهی، بدجنسی.
  • بدگویان: کسانی که بد می‌گویند، غیبت‌کننده‌ها، حسودان.
• میانِ انجمن دارم؟: در میان جمع (مردم، جامعه، انجمن‌ها) دارم؟ این یک سوال استفهامی انکاری است، یعنی “هیچ فکری ندارم” یا “برایم مهم نیست”.

مفهوم کلی بیت:

این بیت بیانگر نوعی آسودگی خاطر و رضایت درونی است که شاعر پس از رسیدن به مقصود و آرزوی قلبی‌اش (که می‌تواند وصال معشوق، آرامش عرفانی یا هر نوع سعادت درونی باشد) تجربه می‌کند. وقتی انسان به آرامش و خواست قلبی خود می‌رسد و در خلوت خود غرق در سعادت است، دیگر توجهی به حرف‌های منفی، بدگویی‌ها و حسادت‌های دیگران در اجتماع (میان انجمن) ندارد. گویی این سعادت درونی چنان قدرتمند است که او را در برابر هرگونه گزند بیرونی مصون می‌دارد و از اوج بی‌نیازی به قیل و قال دنیا سخن می‌گوید.

این بیت نیز از حافظ شیرازی است و معنی آن به فارسی امروزی اینگونه می‌شود:

“من در خانه خود (یا در وجود خودم) سرو قامتی (معشوقی بلندبالا و زیبا) دارم که در سایه قامت او، از سروهای باغ و شمشادهای چمن بی‌نیاز هستم (و نیازی به آن‌ها ندارم).”

توضیح کلمات و عبارات:

• مرا در خانه سروی هست: من در خانه (که می‌تواند به معنای خانه فیزیکی، دل، یا وجود شاعر باشد) یک سرو (استعاره از معشوقی بلندقامت، زیبا و دلربا) دارم. “سرو” در ادبیات فارسی نماد قد بلند، راستی، زیبایی و آزادگی است.
• کاندر سایهٔ قَدَّش: که در سایه قامت او (یعنی به خاطر حضور و زیبایی قد بلند معشوقم).
• فَراغ از سروِ بستانی: بی‌نیاز هستم از سروهایی که در باغ‌ها می‌رویند. “فراغ” به معنای آسودگی، بی‌نیازی و عدم احتیاج است.
• و شمشادِ چمن دارم: و از شمشادهایی که در چمن‌زارها هستند، بی‌نیاز می‌شوم. “شمشاد” نیز گیاهی همیشه سبز است که در ادبیات برای اشاره به موی معشوق یا قامت کوچک و موزون به کار می‌رود، اما در اینجا بیشتر به عنوان نمادی از زیبایی‌های طبیعی در کنار سرو آمده است.

مفهوم کلی بیت:

این بیت اوج ستایش و شیفتگی شاعر نسبت به معشوق خود را نشان می‌دهد. او با اغراق شاعرانه بیان می‌کند که زیبایی و دلربایی معشوقش به حدی است که تمام زیبایی‌های طبیعی (مانند سروهای باغ و شمشادهای چمن که در ادبیات نماد زیبایی هستند) در برابر او رنگ می‌بازند و برای شاعر هیچ جذابیتی ندارند. به عبارت دیگر، معشوق او چنان کامل و زیباست که شاعر را از هر چیز دیگری بی‌نیاز کرده است. “در خانه” داشتن این سرو می‌تواند اشاره به محرمیت و نزدیکی خاص با معشوق یا داشتن او در دل و جان خود باشد.

این بیت نیز از حافظ شیرازی است و معنی آن به فارسی امروزی اینگونه می‌شود:

“اگر صدها لشکر از زیبارویان (معشوقان) برای شکار دل من کمین کنند، به یاری خدا و به لطف او، من بُتی (معشوقی) دارم که لشکرشکن است (یعنی توانایی شکست دادن تمام آن لشکر زیبارویان را دارد).”

توضیح کلمات و عبارات:

• گَرَم: اگر مرا (در اینجا “م” به معنای “من” است).
• صد لشکر از خوبان: صدها گروه از زیبارویان، معشوقان دلربا. “لشکر” اینجا به معنای انبوه و تعداد زیاد است. “خوبان” جمع “خوب” به معنای زیبارویان است.
• به قصدِ دل کمین سازند: به قصد تسخیر دل من، یا فریب دادن و ربودن دلم، آماده شوند و پنهان گردند.
• بِحَمْدِ الله و الْمِنَّه: به حمد و سپاس خدا و به لطف و منت او. این عبارت تأکید بر کمک و یاری الهی دارد.
• بُتی: در اینجا به معنای معشوقی بسیار زیبا و ستودنی (که از شدت زیبایی، مانند بت پرستیده می‌شود).
• لشکرشِکن دارم: (معشوقی) دارم که می‌تواند لشکرها را بشکند و پیروز شود. یعنی آنقدر زیبایی و جاذبه دارد که در برابر او، تمام آن خوبان دیگر بی‌اثر و مغلوب می‌شوند و نمی‌توانند دل مرا از او بربایند.

مفهوم کلی بیت:

این بیت، اوج غرور و افتخار شاعر به معشوق خود را نشان می‌دهد. او معشوق خود را چنان بی‌نظیر و یگانه می‌داند که حتی اگر تمام زیبارویان عالم جمع شوند و قصد فریب دل او را داشته باشند، در برابر قدرت و زیبایی معشوق او کاری از پیش نخواهند برد. این سخن بیانگر ثبات و پایداری عشق شاعر به یک معشوق خاص است و نشان می‌دهد که دل او به هیچ وجه توسط جذابیت‌های بیرونی دیگران متزلزل نخواهد شد، زیرا معشوق او دارای قدرتی استثنایی در تسخیر دل و شکست دادن رقیبان است. “به حمدالله و المنه” نیز اشاره به این دارد که این عشق پایدار و این معشوق بی‌نظیر، لطفی الهی است.

این بیت نیز از حافظ شیرازی است و معنی آن به فارسی امروزی اینگونه می‌شود:

“سزاوار است که من از نگین یاقوتی (همان لب) معشوقم، لافِ سلیمانی بزنم (یعنی ادعای قدرت و عظمت سلیمان نبی را داشته باشم). وقتی که اسم اعظم خدا را (از معشوقم) دارم، چه باکی از اهریمن (شیطان یا هر نیروی پلید) دارم؟”

توضیح کلمات و عبارات:

• سِزَد: سزاوار است، شایسته است، رواست.
• کز خاتمِ لعلَش: از نگین انگشتر یاقوتی او.
  • خاتم: انگشتر، نگین انگشتر. (اشاره به انگشتر حضرت سلیمان که قدرت فرمانروایی بر جن و انس و حیوانات را به او می‌داد).
  • لعلَش: لب سرخ و زیبای معشوق (استعاره از لب سرخ که به رنگ لعل است). اینجا، لب معشوق، به دلیل تاثیرگذاری و قدرت کلامی‌اش، به نگین انگشتری تشبیه شده که قدرت می‌دهد.
• زَنَم لافِ سلیمانی: ادعای قدرت و عظمت حضرت سلیمان را بکنم. (حضرت سلیمان به واسطه انگشترش که اسم اعظم بر آن حک بود، بر همه چیز مسلط بود).
• چو اسمِ اعظمم باشد: وقتی که (از برکت معشوق) اسم اعظم خدا را در اختیار دارم (یا به واسطه معشوق، قدرتی معادل اسم اعظم به من داده شده است).
  • اسم اعظم: والاترین نام خدا که گفته می‌شود هر کس آن را بداند و بخواند، توانایی انجام هر کاری را می‌یابد.
• چه باک از اهرِمَن دارم؟: چه ترس و واهمه‌ای از اهریمن (شیطان، نیروهای پلید، یا هرگونه دشمن و بدخواه) دارم؟ (این یک سوال استفهامی انکاری است، یعنی “هیچ باکی ندارم”).

مفهوم کلی بیت:

این بیت، پیوند عمیق شاعر (عاشق) با معشوق و قدرت خارق‌العاده‌ای را که از این عشق به دست می‌آورد، به تصویر می‌کشد. شاعر با تشبیه لب معشوق به “خاتم لعل” و ارتباط دادن آن به قدرت سلیمانی و اسم اعظم، بیان می‌کند که از عشق و همراهی معشوق، چنان نیرویی گرفته است که گویی بر تمام عالم مسلط شده و هیچ دشمنی (چه از جنس اهرمن و چه حسودان و بدخواهان) نمی‌تواند به او آسیب برساند.

در واقع، این بیت نشان‌دهنده:

• اوج قدرت‌بخشی عشق: عشق معشوق چنان نیرومند است که عاشق را از هر ترس و ضعفی رها می‌کند.
• شکست‌ناپذیری در برابر سختی‌ها و دشمنان: با وجود معشوق و برکت وجود او، هیچ خطری نمی‌تواند عاشق را تهدید کند.
• عظمت و یگانگی معشوق: معشوق چنان قدرتمند و تاثیرگذار است که حضور او می‌تواند قدرتی معادل معجزات پیامبران (مانند سلیمان) به عاشق ببخشد.

این بیت نیز از حافظ شیرازی است و معنی آن به فارسی امروزی اینگونه می‌شود:

“ای پیر خردمند و دانا! مرا به خاطر رفتنم به میخانه سرزنش نکن و عیب نگیر؛ چرا که من در ترک کردن پیمانه (دست کشیدن از باده‌نوشی)، دلی دارم که پیمان‌شکن است (و نمی‌تواند بر تعهد خود برای ترک باده‌نوشی بماند).”

توضیح کلمات و عبارات:

• الا ای پیرِ فرزانه: ای پیر دانا و حکیم! (خطاب به فردی عاقل، باتجربه، و مذهبی که معمولاً دیگران را نصیحت می‌کند).
• مَکُن عیبم ز میخانه: مرا به خاطر رفتن به میخانه سرزنش نکن و عیبم مگیر.
  • میخانه: جایی که شراب می‌نوشند؛ در ادبیات عرفانی می‌تواند اشاره به عالم عشق و جذبه الهی باشد که عقل ظاهربین آن را نمی‌فهمد.
• که من در تَرکِ پیمانه: زیرا من در ترک کردن نوشیدن شراب، یا دست کشیدن از باده‌نوشی.
  • پیمانه: جام شراب؛ کنایه از شراب نوشیدن.
• دلی پیمان‌شِکن دارم: دلی دارم که نمی‌تواند بر عهد و پیمان خود (برای ترک شراب) وفادار بماند و آن را می‌شکند.

مفهوم کلی بیت:

این بیت نوعی عذرخواهی یا توجیه شاعرانه از پیر دانا (که نماد عقل و زهد خشک است) است. حافظ در اینجا به ضعف نفس خود در برابر وسوسه باده‌نوشی (که در شعر او می‌تواند استعاره‌ای از عشق و رندی باشد) اعتراف می‌کند. او می‌گوید: “ای کسی که مرا به خاطر میخانه رفتن شماتت می‌کنی، من هم دوست دارم که ترک کنم، اما دلم چنان عاشق و بی‌قرار است که نمی‌تواند از این عشق (یا باده‌نوشی) دست بکشد. اراده‌ام در برابر خواست دلم شکست می‌خورد و پیمانم را می‌شکند.”

این بیت به زیبایی تقابل بین عقل و زهد ظاهری (پیر فرزانه) و عشق و رندی (دل پیمان‌شکن شاعر) را نشان می‌دهد و از ماهیت پیچیده و گاه متناقض وجود انسان و طبیعت عشق سخن می‌گوید که همیشه تابع قوانین عقل و عرف نیست.